Η αγιογραφία ως τέχνη και η Θεολογική της προσέγγιση

Η τέχνη της αγιογραφίας ήκμασε στο Βυζάντιο κυρίως από τον 9ο ως τον 13ο αιώνα με 2 βασικές τεχνικές που επικράτησαν κατά την άνθηση της αγιογραφίας, οι οποίες ήταν η Κρητική και η Μακεδονική τεχνοτροπία, με κύριους εκπροσώπους τους, τον Θεοφάνη τον Κρής και τον Μανουήλ Πανσέληνο.

Με την πτώση του Βυζαντίου, η βυζαντινή ζωγραφική περιήλθε σε παρακμή και στη σύγχρονη εποχή έγιναν προσπάθειες αναβίωσης της τέχνης αυτής με κύριο εκφραστή τον Φώτη Κόντογλου.

Είναι τέχνη με τη δική της εικαστική φιλοσοφία. Περι αυτού γράφει ο Φώτης Κόντογλου:

«Η λειτουργική εικών έχει θεολογικήν ένοιαν. Δεν είναι, μία ζωγραφιά οπου γίνεται διά να τέρπη τους οφθαλμούς μας, ή ακόμα διά να μας ενθυμίζη απλώς τά άγια πρόσωπα, όπως γίνεται με τας εικόνας οπου έχομεν δια να φέρνωμεν εις την μνήμην μας τους αγαπημένους συγγενείς και φίλους μας, αλλά είναι κατά τέτοιον τρόπον ζωγραφισμένη, ώστε να μας υψώνη από τον φθαρτόν κόσμον τούτον, και να μας κάμνη να οσφρανθώμεν εκείνον τον καινόν αέρα της Βασιλείας του Θεού. Δια τούτο δεν έχει καμμίαν ομοιότητα με τας ζωγραφίας οπού παριστάνουν με υλικόν τρόπον κάποια πρόσωπα, ακόμα και Αγίους, όπως γίνεται εις την θρησκευτικήν τέχνην της Δύσεως. Εις την λειτουργικήν εικόνα τά άγια πρόσωπα εικονίζονται εν αφθαρσία.»

«Το κάλλος εις την λειτουργικήν ζωγραφικήν είναι κάλλος πνευματικόν, και ουχί σαρκικόν. Η τέχνη αύτη είναι νηστευτική και λιτή, εκφράζουσα τη πτωχεία τα πλούσια, και όπως είναι το Ευαγγέλιον και η Παλαιά Διαθήκη συνοπτικά και συντομολόγα, ούτω και η Ορθόδοξος αγιογραφία είναι απλή, χωρίς περιττά στολίδια και ματαίας επιδείξεις.»

(αποσπάσματα από το ΠΡΟΟΙΜΙΟΝ, Από το βιβλίο “ΕΚΦΡΑΣΙΣ” Του Φώτη Κόντογλου)

Στη βυζαντινή εικόνα, τα πρόσωπα των αγίων μετουσιώνονται σε πνεύμα, ακόμη και τα άψυχα (βουνά, δέντρα, κτήρια)

Το ύφος της βυζαντινής εικονογραφίας είναι ποιητικό και λιγότερο κοσμικό.

Οι εικόνες, περισσότερο περιβάλλουν την αγιοσύνη και λιγότερο την εμφάνιση.